Project Timeslip:
Αστικά Ενσταντανέ και Κοσμικό Καλειδοσκόπιο.
«Κι όμως, το παρελθόν ανασκευάζεται διαρκώς προκειμένου να ταιριάξει με το κοσμοείδωλο του παρόντος. Κάποιες λεπτομέρειες ξεφεύγουν από την διαδικασία του παγώματος, αλλά αυτές είναι απλά, περιθωριακά Οριακά Φαινόμενα –ανώμαλα παλαιοντολογικά, γεωλογικά και ιστορικά ευρήματα που δεν είναι αρκετά για να ανατρέψουν το παρόν. Το παρόν είναι το κλειδί του παρελθόντος. Το παρόν διαμορφώνει το παρελθόν. Κι ο νους μας διαμορφώνεται έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται το παρελθόν με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετική εποχή. Το παρελθόν αλλάζει συνέχεια. Είναι κάτι που προκαλεί άφατο τρόμο –γιατί έτσι και παραδεχτούμε ότι οι αναμνήσεις που έχουμε στο κεφάλι μας δεν είναι δικές μας, τότε ποιοι είμαστε;»
Το Πνεύμα του Χρόνου, Θανάσης Βέμπος, 2013.
Τούτο εδώ το project θα μπορούσε να γίνει ένα ακόμα βιβλίο, σαν τα κάμποσα που έχω γράψει. Θα μπορούσε να ήταν ένα μάτσο τυπωμένα χαρτιά αντί μια σειρά webpages. Θα μπορούσε να είναι κάτι που θα το αγόραζαν λίγοι η πλειοψηφία των οποίων δεν θα προχωρούσε την ανάγνωση πέρα από το πρώτο, ανώδυνο, συμβατικό και εύπεπτο επίπεδο.
Κάτι παρόμοιο δηλαδή με εκείνο που έγινε με το τελευταίο μου βιβλίο, Το Πνεύμα του Χρόνου –αλλά και με όλα τα άλλα που προηγήθηκαν.
Κάπου εκεί μέσα (στο "Πνεύμα") έγραφα μεταξύ άλλων:
«Το βιβλίο αυτό (όπως και τα περισσότερα κείμενά μου, σε βιβλία, σε περιοδικά και στο Διαδίκτυο), είναι σε πρώτη φάση οδηγίες Πολιτικής Άμυνας. Σε δεύτερη φάση είναι εγχειρίδια κατασκευής επιθετικών όπλων. Μην πάει το μυαλό σας όμως σε περίπλοκες συνταγές εκρηκτικών, διαγράμματα και πίνακες. Οι τεχνικές άμυνας, όσο και οι τεχνικές επίθεσης είναι πολύ πιο «υπόγειες» και «αθόρυβες» από τα συνηθισμένα όπλα. Δεν παύουν όμως να είναι αποτελεσματικές. Η ανάγνωση του βιβλίου σε δεύτερο, τρίτο, νιοστό επίπεδο είναι το κλειδί για τη γνώση των τεχνικών. […]
Το πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσει κανείς μια απειλή είναι να συνειδητοποιήσει την ύπαρξή της. Όσοι μείνουν στην πρώτη ανάγνωση του βιβλίου, δεν θα πάρουν χαμπάρι την απειλή, αλλά αυτό είναι πρόβλημά δικό τους».
Το Project Timeslip είναι φυσική συνέχεια του Πνεύματος του Χρόνου –μια από τις παραφυάδες του. Φανταστείτε κάτι αντίστοιχο με το πόρισμα ενός θεωρήματος.
Επιπλέον, προκειμένου να γίνει περισσότερο αποτελεσματικό ως «όπλο», φρόντισα αυτό το πρώτο επίπεδο ανάγνωσης να είναι επίτηδες όσο το δυνατόν περισσότερο ανώδυνο, όσο δυνατόν περισσότερο συμβατικό και όσο το δυνατόν περισσότερο εύπεπτο.
Ξέρετε, η «νοσταλγία» πουλάει πολύ τώρα τελευταία και να είστε σίγουροι ότι αυτή η τάση θα συνεχιστεί. Το μόνο που έκανα, ήταν απλώς να καβαλήσω το κύμα. Το καλάμι το έχω καβαλήσει προ πολλού.
Ίσως κάποιοι ρωτήσουν εδώ: Μα καλά, έτσι απροκάλυπτα αποκαλύπτεις τις οδηγίες κατασκευής αυτού του «όπλου»;
Η απάντησή μου είναι: όσοι είναι σε θέση να προχωρήσουν πέρα από το πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, μπορεί να τις χρειαστούν. Όσοι δεν προχωρήσουν, δεν θα τις κατανοήσουν επειδή, απλούστατα, δεν τους ενδιαφέρουν.
Το αν δεν τους αφορούν, είναι άλλη ιστορία…
Τέλος πάντων, για να μην μακρηγορώ, το Project Timeslip είναι μια διαδοχή από πλάνα του Τότε και του Τώρα. Είναι μια συλλογή από φωτογραφίες κτιρίων, δρόμων και αστικών πλάνων από τοποθεσίες της Αθήνας. Κυρίως από την Κυψέλη.
Η φωτογραφία της παλιάς πολυκατοικίας, πλατείας ή του δρόμου αντιπαρατίθεται με μια σύγχρονη φωτογραφία, τραβηγμένη από το ίδιο ακριβώς (ή έστω κατά προσέγγιση) σημείο. Το αποτέλεσμα είναι ένα δίδυμο αντίθετων πόλων –του Πριν & του Τώρα.
Γιατί όμως Timeslip;
Project Timeslip σημαίνει αυτό ακριβώς: Σχέδιο Χρονολίσθησης.
Τι είναι όμως η Χρονολίσθηση;
Όπως λέει και η λέξη, είναι ένα γλίστρημα στο χρόνο. Μια ασυνεχής μετάβαση από το χρονικό σημείο Α στο χρονικό σημείο Β, με ένα άλμα. Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά εδώ περί συνεχούς και ασυνεχούς μετάβασης, αλλά ήδη έχω γράψει κάμποσα στα βιβλία μου κι είπαμε ότι δεν έχω σκοπό να γράψω νέο βιβλίο (τουλάχιστον όχι προς το παρόν).
Ένα άλμα απαιτεί ενέργεια –η οποία πρέπει να βρεθεί κάπου. Κι εδώ έρχονται αυτά που έγραφα στην τελευταία Επικαιρότητα, περί «σφαλιάρας».
Γιατί η αντιπαράθεση αυτή είναι μια σφαλιάρα που τσούζει –εάν δεν κάνετε την ζαβολιά να σκύψετε ή εάν δεν έχετε αρκετά χοντρόπετσο σβέρκο.
Λοιπόν, επειδή όσοι θα μείνουν στο πρώτο επίπεδο ανάγνωσης (οι περισσότεροι) έχουν αρχίσει ήδη να δυσανασχετούν, δεν αρνούμαι την σημασία αυτών των φωτογραφιών σε ό,τι αφορά την ιστορική-ερευνητική τους διάσταση, τη μελέτη λεπτομερειών του παρελθόντος ή ακόμα και την διάσταση της νοσταλγίας ή της αναπόλησης. Απεναντίας, η νοσταλγία/αναπόληση είναι πολύ χρήσιμη όταν δεν καταντά αυτοσκοπός...
Όμως υπάρχει και κάτι άλλο πέρα απ’ αυτά.
Λοιπόν, ξέρετε εκείνα τα κλασικά παιχνίδια στα περιοδικά γρίφων και σταυρολέξων με τις δυο εικόνες που είναι πανομοιότυπες εκτός από μερικές διαφορές που πρέπει να βρει ο αναγνώστης. Μπορείτε να θεωρήσετε τα ζευγάρια των πλάνων σαν ένα τέτοιο παιχνίδι και να βρείτε τις διαφορές (υπάρχουν κάμποσες).
Βέβαια τα περισσότερα παλιά πλάνα είναι θολά, έχουν κακό κοντράστ, αδρό κόκκο και όλα τα αναπόφευκτα γνωρίσματα των παλιών φωτογραφιών (που τις περισσότερες φορές προέρχονται από εφημερίδες). Διαθέτουν πολύ μικρότερο πληροφοριακό περιεχόμενο. Όμως είναι κι αυτό ένα μέρος της όλης διαδικασίας.
Από την άλλη μεριά είναι λογικό ότι, στα διαστήματα ολόκληρων δεκαετιών που μεσολάβησαν ανάμεσα στα δυο αντιπαρατιθέμενα πλάνα, έχουν αλλάξει πάρα πολλά. Πράγματι, απέρριψα πάρα πολλές τοποθεσίες επειδή διέθετα μεν φωτογραφίες του πριν, αλλά ήταν φύσει αδύνατο να τραβήξω τωρινές επειδή η τοπογραφία του χώρου είχε αλλάξει ριζικά.
Αλλά και σε αυτές που τράβηξα, υπάρχουν διαφορές. Μικρά δεντράκια έχουν γίνει πανύψηλα, πεζοδρόμια έχουν φαρδύνει/στενέψει και πλακοστρωθεί εκ νέου, δρόμοι έχουν ασφαλτοστρωθεί, τέντες και κλιματιστικά έχουν προστεθεί σε μπαλκόνια (και αυθαίρετες κατασκευές-δώματα). Σηματοδότες της τροχαίας, πινακίδες και στύλοι έχουν προσθαφαιρεθεί. Αυτές οι διαφορές είναι αναπόφευκτες –και αναμενόμενες.
Και εδώ να κάνω μια παρένθεση ρίχνοντας ένα (εκούσιο) spoiler: δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσα δέντρα ορθώνονται σε πεζοδρόμια, πεζόδρομους, πλατείεςκαι νησίδες, πόσο πράσινο υπάρχει τελικά στις κατεξοχήν τσιμεντοκρατούμενες περιοχές που φωτογράφησα -έστω και διεσπαρμένο. Δεν το λέω από «οικολογικής» ή χωροταξιακής πλευράς. Το λέω από άλλης πλευράς…
Είναι κάτι που έχει να κάνει με την περίφημη Μορφοδιάταξη που θα έλεγε και ο φίλος μου, ο Γιώργος Μπαλάνος.
Λοιπόν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στο Τότε και στο Τώρα οι οποίες είναι κάπως δύσκολο να δικαιολογηθούν από την μεταβολή της τοπογραφίας λόγω ανοικοδόμησης, διάνοιξης του δρόμου κλπ, ή από την μεταβολή λόγω φυσικής φθοράς, ή εν πάση περιπτώσει από κάποια συμβατική, «ορθόδοξη» αιτία…
Είναι αρκετά έως πολύ δύσκολο να πω αυτό που έχω στο μυαλό μου χωρίς να χαλάσω την εικόνα περί «νοσταλγικής αναπόλησης» που θα δουν οι περισσότεροι.
Γιατί αν άρχιζα και έλεγα περί «Μεταβολής Πραγματικότητας» (ή Reality Shift, για να μη χαλάμε την αγγλόφωνη ορολογία), αυτοί οι περισσότεροι θα με κοιτούσαν με βλέμμα απλανές. Έτσι δεν είναι;
Ξεχάστε αυτό προς το παρόν και δείτε τώρα αυτό το βιντεάκι –μικρό είναι.
Το φαινόμενο αυτό είναι ένα τυπικό παράδειγμα Change Blindness (Τυφλότητας απέναντι στην Μεταβολή). Εξαιρετικά αφιερωμένο σε όλους εκείνους που ισχυρίζονται (εμού συμπεριλαμβανομένου) ότι ξέρουν καλύτερα από κάθε άλλον την τοπογραφία και τις χωροταξικές λεπτομέρειες της γειτονιάς τους επειδή γεννήθηκαν κι έζησαν εκεί.
Σε όλους εκείνους (εμού συμπεριλαμβανομένου) που δεν μπορούν να θυμηθούν τι υπήρχε στο χώρο που αναγέρθηκε μια πολυκατοικία εδώ και μερικά χρόνια, δυο στενά μακριά από το σπίτι τους.
Σε όλους εκείνους που δεν μπορούν να θυμηθούν πού ακριβώς ήταν το τάδε δέντρο.
Ή το δείνα περίπτερο…
Ή πότε μετακινήθηκε ο τάδε στύλος της ΔΕΗ ή του ΟΤΕ.
Ή εάν υπήρξε ποτέ σπίτι, περίπτερο ή στύλος, ή ακόμα και σοκάκι εν πάση περιπτώσει…
Και λοιπά, και λοιπά…
Εδώ θυμήθηκα τις ιστορίες με το «μετακινούμενο χέρι» που είναι σκαλισμένο σε ένα τοίχωμα της περίφημης Σπηλιάς του Νταβέλη, ή για εκείνο το εμφανιζοεξαφανιζόμενο πευκάκι στην ίδια περιοχή. Και για ένα σωρό αντίστοιχα φαινόμενα στον ίδιο χώρο. Όμως αυτά είναι αστική νεομυθολογία, έτσι δεν είναι;
Όπως και τα περίφημα καπάκια με τα αποκρυφιστικό-μαγικά σύμβολα, στους δρόμους της Αθήνας, έτσι δεν είναι;
Μικρές ρωγμές, σκασιματάκια στο σοβά της άνετης Συναινετικής Πραγματικότητας, αρκετά μικρά ώστε να τα αγνοήσετε ή να τα παραβλέψετε. Ή να τα «εξηγήσετε» και μετά να τα ξεχάσετε.
Ξέρω, ξέρω, υπάρχουν πάρα, μα πάρα πολλές συμβατικές αιτίες για τα κενά μνήμης που αφορούν ένα άκρως γνώριμο αστικό τοπίο. Αλλά εδώ δεν με ενδιαφέρουν οι ερμηνείες σε πρώτο πλάνο. Με ενδιαφέρει το ίδιο το φαινόμενο. Όμως για να προχωρήσει η διαδικασία ένα βήμα παραπέρα, βγάζω το σκασμό. Τα λόγια (γραπτά ή προφορικά) σε αφήνουν σε αμυντική θέση. Αν είσαι έξυπνος, απόφευγε πάντα την άμυνα και πέρνα στην επίθεση.
Επειδή η εικόνα είναι κάτι δεδομένο.
Συνεπώς ως κάτι δεδομένο, αποθαρρύνει τις ερωτήσεις κι έτσι γλιτώνω από τις εξηγήσεις επί εξηγήσεων που δεν εξηγούν τίποτα (και μου σπαταλούν το χρόνο).
Λοιπόν, προτού πατήστε το κουμπί «επόμενο» που βρίσκεται στο τέλος της σελίδας, τρεις επισημάνσεις.
1ον. Βρείτε και διαβάστε το Time and Again (1970) του Αμερικανού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Jack Finney στο οποίο περιγράφει παραστατικότατα μια πολύ αποτελεσματική τεχνική Timeslip –απείρως αποτελεσματικότερη από το χλιαρό, νερωμένο χυλό που σας σερβίρω εδώ. Ή τέλος πάντων δείτε την κινηματογραφική διασκευή του: Somewhere in Time (1980) με τον Κρίστοφερ Ρηβ
2ον. Την επόμενη φορά που δεν θα βρίσκετε τη μία κάλτσα από το ζευγάρι που είχατε στο πλυντήριο, την επόμενη φορά που θα ψάχνετε τα κλειδιά σας ή τα γυαλιά σας, ή τα τσιγάρα σας, ή κάποιο άλλο μικροαντικείμενο το οποίο ήσασταν ΑΠΟΛΥΤΩΣ σίγουροι ότι είχατε αφήσει στο τάδε σημείο (και το οποίο θα βρείτε σε ανύποπτο χρόνο σε σημείο που είστε ΑΠΟΛΥΤΩΣ σίγουροι ότι είχατε ψάξει ήδη) μην αποδώστε το φαινόμενο σε κάποια νεφελώδη «αφηρημάδα» ή «απροσεξία». Ψάξτε καλύτερα το «The Problem of Pixilation» κι όποιος κατάλαβε, κατάλαβε.
3ον. Ψάξτε επίσης τι είναι αυτό το περίφημο Mandela Effect (είπαμε, δεν χαλάμε την αγγλόφωνη ορολογία) το οποίο κουβεντιάζεται πολύ τώρα τελευταία (και γιατί μάλλον η σχετική συζήτηση θα ενταθεί στο άμεσο μέλλον).
4ον. Να περιμένετε κι άλλα παρόμοια project από άλλους στο μέλλον. Θα έπρεπε να υπάρχουν ήδη πολύ περισσότερα επειδή υπάρχει ένας τεράστιος όγκος υλικού στο Διαδίκτυο, αλλά… βαριά η καλογερική. Κάποια project έχουν ήδη γίνει. Κάποιες κινήσεις έχουν γίνει ήδη ακόμα και από άτομα που δεν έχουν ιδέα τι επιχειρούν. Απλώς έχουν πιάσει «αντίλαλους»...
Και εν είδει υστερογράφου: κάποιες από τις παλιές φωτογραφίες είναι από παλιές εφημερίδες (κυρίως απο διαφημίσεις του περίφημου Λαχείου Συντακτών) πλάνα ελληνικών ταινιών, άλλες προέρχονται από αρχεία επωνύμων φωτογράφων ή άλλων. Σε κάθε περίπτωση αναφέρεται η προέλευση της κάθε παλιάς φωτογραφίας και το τυχόν Copyright. Αν εντοπίσετε λάθος ή παράλειψη, μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μου.
Θανάσης Βέμπος, Ιούνιος 2014
